Agenda Juni 2023 – Maand van de Architectuur

Op woensdag 21 juni zal Zef Hemel, hoogleraar planologie Rijksuniversiteit Groningen, een lezing houden – met aansluitend discussie – in de TechHub aan de Industrieweg 1 te Assen. Aanvang 16.00 uur. Er is koffie en thee aanwezig. Toegang vrij.

Zef Hemel is een bekende publicist en stedenbouwdeskundige die zich in het openbaar kritisch heeft uitgelaten over ruimtelijke ordening in Nederland. De lezing gaat onder meer over de stad als creatieve omgeving en de herinrichting van Nederland. Daarbij heeft hij zich recent toegelegd op de ontwikkelingen in Noord-Nederland. Meer info: zefhemel.nl.

Aansluitend, op dinsdag 20 juni, woensdag 21 juni en donderdag 22 juni is bij DeFKa Research aan de C.T.Storkweg 2C een presentatie te zien van gebouwen en stadsgezichten in Assen, veelal afkomstig uit vorige architectuurtentoonstellingen. 

In 2023 is het thema van de Dag van de Architectuur: Toegang | Toegankelijkheid.

DeFKa Research is geopend op deze dagen van 11.00 tot 15.00 uur. C.T.Storkweg 2C, 9403 AG Assen

DeFKaresearch.com – info@defka.nl  – 0592 315316

——- + ——-

München in transformatie

De verschillen in cultuurinteresse tussen Duitsland en andere landen, bijvoorbeeld Nederland, zijn aanmerkelijk. De verschillen tussen regio’s binnen een landsverband doen daar vaak nog een schep bovenop. München is anders dan Berlijn, anders dan Bremen, anders dan Düsseldorf. De stad kan intimiderend werken als je oog alleen getrokken wordt door de Wittelsbach- en Ludwig-architectuur. De Residenz en de Pinacotheken herbergen een enorme hoeveelheid kunst en vormgeving. Het dragen van een paar goede wandelschoenen is aan te bevelen. Daarnaast biedt München een fraaie dosis hedendaagse kunst zoals in het Lenbachhaus. We zagen daar een stevige onderzoekspresentatie op grond van de Almanak van der Blauen Reiter (1912). Een langer lopend project, sinds 2020, dat deze beweging plaatst tegenover andere, modernere, collectieven en groepsprocessen: “Gruppendynamik, Kollektive der Moderne”. Maar ook minder opvallende ruimtes zoals het Kunstpavillon in de oude Botanische tuin met een manifest van stripkunstenaars, die Comic-Gewerkschaft, en galerie Braun-Falco met een fraaie expositie van ‘classic’ schilderijen van Lars Teichmann.

Wat ook intrigeert zijn de opdrachten die de Nederlandse architectenbureaus ZUS en  De Zwarte Hond in deze stad uitvoeren. ZUS ism Site Practice bemoeit zich (2023) met het Fritz-complex in de wijk Neuperlach en ze maken er een duurzaam, hybride, culturele, klimaatneutrale modelbuurt van. DZH nam onder het credo ‘la verde vita’ de wijk Moosach onder handen (2021): “Het doel is het creëren van een integraal, toekomstbestendig en stedelijk stadskwartier met 900 extra wooneenheden”.  Ook deze wijk bevindt zich buiten het centrum.

Jade: terreinverkenningen

Het toeval wil dat zowel DeFKa Research als De Zwarte Hond werden benaderd door de Jade Hochschule/University in Oldenburg om met studenten een stedenbouwkundig project op te zetten. Dat leidde in Assen tot twee gebiedsanalyses, namelijk het Havenkwartier en het Stationsgebied Zuid. 

Het Havenkwartier wordt omsloten door Industrieweg, spoorweg Assen-Groningen en de Noordwillemskanaal. Op dit moment is het gebied nog bebouwd met industriële loodsen, garages en kleine bedrijven. De studenten concentreerden zich binnen een nieuwbouwopdracht op woongenot, infrastructuur, mobiliteit en vooral energievoorziening. De einduitkomsten werden op vrijdag 3 februari 2023 gepresenteerd in het Universiteitsgebouw. Een voorzet is te lezen in het boek DeFKaHaven dat een procesverslag bevat van het onderzoek dat door studenten in het Havenkwartier ter plekke is uitgevoerd met medewerking van DeFKa en TecHub.

Op 27 januari 2023 lichtten Jade studenten in de Raadszaal van de Gemeente Assen hun analyses van het stationsgebied toe. Het te bebouwen terrein wordt nu nog bepaald door hoofdzakelijk kantoren en wordt ingesloten door spoorweg Assen-Zwolle en de verkeerstunnel in de Overcingellaan. Ook hier veel aandacht voor infrastructuur met accenten op verblijfskwaliteit, groene voorzieningen (“spoorweg park”, “rooftop landscape”) en diversiteit in architectuur. Opvallend in een aantal voorstellen was de verplichte  ‘Kindergarten’ maar ook de aanwezigheid van buurtvoorzieningen en winkels. De aantrekkelijkheid van de wijk zou mensen van buiten aantrekken en ‘vertrek’ – elders shoppen en verkeren – voorkomen.

defkaresearch.com/havenkwartier

———-+———-

Wat Erfgoed doet – Monumentendag 2022

Researchteam DeFKa ziet af van aanspraak op Huize Tetrode

Provinciehoofdstad Assen wordt de stad van paleizen genoemd. Weliswaar is het  aantal beperkt en zijn deze fraaie villa’s niet zo oud. Toch liggen ze wel fraai geparkeerd aan, of in de buurt van, de 19e eeuwse Vaart. Dus zou je denken dat Assen heel zorgvuldig omgaat met het erfgoed dat voornamelijk ontstond na de toekenning van stadsrechten in 1809. Daar is het een en ander op af te dingen. Hoogstwaarschijnlijk is het behoud van een aantal monumentale panden voornamelijk te danken aan vermogende burgers en bewindspersonen die graag in het groen of aan het water willen en konden wonen. 

Maar laten we ons beperken tot een tweetal paleizen die het jonge Assen destijds extra aanzien gaven. Het gaat om de Noordersingel 29-31 waar ooit het Emacipatiebureau en de PTT was gevestigd en dat pal naast het huidige Gemeentehuis staat. Dit pand, oorspronkelijk een (dubbel) woonhuis, is gebouwd in 1880 en werd of wordt door de gemeente Assen te koop aangeboden. Het Asser Kunstinitiatief DeFKa heeft in juni 2021 geopperd hier een Gemeentemuseum te vestigen, maar dit werd niet overgenomen. De plek zelf heeft nogal wat geschiedenis achter de rug, waarvan onder meer een tekst aan de zijkant van het pand getuigd.

Ander voorbeeld is het Tetterode gebouw uit 1822 vernoemd naar de familie Tetrode, of Tetterode, wiens (klein)zoon rechter werd in het Paleis van Justitie twintig meter verderop in de Brinkstraat. Van 1930 tot 1995 functioneerde het als Gemeentehuis voordat het nieuwe Gemeentehuis aan de Noordersingel tot stand kwam. De Provincie Drenthe nam het over om er kantoren in te vestigen en wil er nu weer van af. Dat het Drents Museum ook geen belangstelling meer heeft hiervoor, verbaast minder aangezien ze net voor een paar miljoen subsidie het eigen onderkomen met horeca fraai hebben uitgebreid. Ook voor het Tetterode gebouw had DeFKa ooit, vanaf 2012, interesse in verband met het vestigen van een locatie voor Hedendaagse Kunst. Ook dat pleidooi vond toen geen gehoor bij de toenmalige wethouder van cultuur en zijn provinciale collega.

Het lijkt er sterk op, nu het Tetrodepand opnieuw aangeboden wordt, dat de gemeente Assen, indien ze het terugneemt, als vanouds kiest voor een marktgerichte oplossing. Dat wil zeggen dat de voorkeur uitgaat naar verkoop ten gunste van vastgoed en luxe appartementen. Daarvoor is wel een Raadsbesluit nodig of men moet het direct voorleggen aan de Asser bevolking om hen te vragen wat te doen met dit Rijksmonument waar ooit getrouwd kon worden en met een schitterende tuin aan de Singelkant. De tuin is op 10 september, Monumentendag, wel te bezichtigen maar het huis zelf is gesloten.

Het Researchteam DeFKa heeft echter geen belangstelling meer om het pand een mooiere bestemming te geven. Hetzelfde geldt voor de Noordersingel of ander leegstaand erfgoed in de binnenstad zoals bioscoop Diana, of de KINKruimte in het DNK. DeFKa richt zich nu op de nieuwe ontwikkelingen in het Havenkwartier en hoopt daar ruimte te creëren voor een permanente opstelling voor hedendaagse kunst, cultuuronderzoek en architectuur. Liefst aan het begin van de Havenkade. Dit deel van de stad verdient het om mee te werken aan een dynamische impuls richting stedelijk denken en ontspannen verblijf. Een intelligent regio-cultuurbeleid in combinatie met een integraal ruimtelijke visie kan hierbij helpen.

Omgevingsvisie anno 2023

Hieronder de laatste alinea uit de DeFKa Research-blog op https://defkaresearch.com/havenkwartier/. De Nieuwe Visie zou nu moeten gelden tot 2050 waar tot voor kort nog 2040 als streefdatum werd genoemd:

Voorheen het Asser Architectuurpodium Cerclemeudon.nl heeft over de Omgevingsvisie reeds een aantal keren bericht, onder anderen op 28 juni 2017, op 22 april 2021 en op 25 februari 2022. Het is met name van belang in verband met de ontwikkeling van het Havenkwartier dat belanghebbenden zich goed op de hoogte stellen van hun mogelijkheden die ze rechtens kunnen onderzoeken. Kijk op https://www.assen.nl/omgevingswet-0 . Nog steeds geldt: ‘Samen maken we de stad’ en vooral niet vergeten de allesomgevende natuur erbij te betrekken. Zodat de grote lijnen toegepast kunnen worden op kleine schaal en dat lokale voorbeeldprojecten op hun beurt de grote lijnen kunnen corrigeren en inspireren. Zodat stedenbouw en architectuur elkaar natuurinclusief aanvullen.

———- ———-

Kunstpodia

In de publicatie -Kunstpodia: Een internationaal perspectief- en op het symposium van jongstleden 8 juli onder de titel -Beeldende kunst in het hart van de samenleving- wordt veel gepleit voor kunstpodia. Het Mondriaanfonds heeft hiertoe onderzoek laten doen naar goed geïnstitutionaliseerde instellingen die inmiddels ‘too big to fail’ zijn geworden. Denk aan Wiels, KW Berlijn, Palais de Tokyo.

DeFKa pleit daarnaast met klem voor lokale initiatieven en kleinere collectieven die hedendaags en experimenteel transdisciplinair de eigen tijd in beeld brengen. Ook buiten de grote steden en subsidiemodellen. De marge is het probleem niet, het is wel de erkenning die vaak ontbreekt.

Het symposium had overigens een interessant forumlid, Jordy Clemens, wethouder cultuur te Heerlen: “De stad moet het podium zijn, waarbij de hele stad fungeert als ecosysteem. Daarvoor heb je een goede infrastructuur nodig van instellingen en podia, maar ook voldoende rauwe randjes, verlaten pandjes en tochtige hoekjes waar zich nieuwe dingen kunnen ontwikkelen.’’ En wat is daarvoor nodig: “Erkenning is van groot belang, zowel op lokaal niveau als landelijk. Daarbij dient verder gekeken te worden dan de usual suspects. Wees trots en spreek het uit!’’ Even later: “We moeten niet vergeten te dromen en het onmogelijke van elkaar te vragen. Immers als je dan de helft krijgt, ben je al een heel eind. Als wethouder zou ik vaker overvraagd willen worden. In de dagelijkse praktijk komen er maar weinig instellingen en kunstenaars langs die dingen vragen die niet kunnen. Het mag allemaal best gekker en groter.’’ Aldus de samenvatting van het Mondriaanfonds (nieuwsbrief plus foto 14 juli 2022).

Neo-rationalistische architectuur

Bij het recente overlijden van de architect Wim Quist schreef Bernard Hulsman over de ‘kubistische’ oriëntatie van Quist. We zijn meteen weer even gaan kijken in het centrum van Assen alwaar men onvermijdelijk aanloopt tegen het kantongerecht. Aan de voorkant – de ingang – is de 19e eeuwse gevel (1840) nog helemaal in tact. “Het is een ontwerp van A. Kommers, destijds hoofdingenieur van waterstaat in Drenthe. De stijl van het gebouw is neoclassistisch” (rechtspraak.nl). Het nieuwe Quistgedeelte is er in 1994/95 tegenaan gebouwd. Vanaf de Brink is de verbinding van oud en nieuw goed te zien. Vanaf de Noordersingel tegenover het gemeentehuis valt de verspringende kubusvariant op. 

Bij typeringen van dit kantoorgebouw komen termen naar voren als functionalistisch en ‘neo-rationalistisch’.  Voor de ontwerppraktijk van zijn generatiegenoot Jan Hoogstad is deze typering veel minder eenduidig. Van deze architect bezit Assen ook een ontwerp, namelijk het ICO/Podium aan de Zuidhaege 2, in bijna dezelfde periode, 1992/95, tot stand gekomen (architectuur.org). Dit gebouw heeft ook zijn rationalistische kanten, de vleugelindeling, maar is een stuk frivoler door een verbindende, centrale, ronde vorm. We moeten daar dan ook bij bedenken dat de functie een heel andere is. Niet kantoorgerechtelijk, maar cultureel openbaar, bestemd voor creatieve ontwikkeling en presentaties.

De Grote Vaart: Uitvoeringsprogramma AC 22

Het was een bijzondere ervaring het Uitvoeringsprogramma Assen Centraal te lezen. Het heeft een zeer serieuze ondertoon om nu realistisch beleid te maken van  het Havenkwartier. Dit specifieke gedeelte van de stad, dat zo’n karakteristieke functie heeft vervuld in Assen’s jongste geschiedenis. Namelijk, vanaf de (wederopbouw) jaren 1950. Het afgelopen decennium heeft men geen poging ondernomen om eerdere plannen betreffende nieuwbouw, in dit post-industriële gebied, nader uit te werken. Nu lijkt daar wel alle reden toe en de noodzaak erkend.

Het is van belang te weten dat bijna alle raadsfracties dit onderschrijven. Vooral het tijdsplan kan strakker, maar maakt duidelijke afspraken mogelijk. Iets dat niet alleen aan de raad is maar aan alle betrokkenen – inwoners van Assen, directe bewoners en eigenaren – in het kwartier. Als huurder van een gemeentelijk pand aan de Storkweg in het Havenkwartier behoort DeFKa Research tot de direct betrokkenen en met nog meer reden omdat zij zelf onderzoek doen naar de historische, huidige en toekomstige beleving in hun havenbuurt. DeFKa Research is een kunststichting sinds 1994 actief in Assen en beheerder van het archief van de ArchitectuurPodium Assen.

Ingesloten in de beleidsnota Assen Centraal is een binnenstadsvisie. De soms geuite kritiek dat het huidige Uitvoeringsprogramma de neiging heeft om het gebied van de binnenstad teveel uit te breiden, lijkt deels ingegeven door specifieke lobby’s en belangengroepen. DeFKa Research pleit reeds langere tijd voor een integrale stedelijke visie op kunst, cultuur, architectuur en stedenbouw. Daarom onderschrijft het enkele aspecten van deze kritiek, vooral waar het “een stedelijke analyse (en vraag naar) onderwijs en culturele voorzieningen” betreft. Daar lijkt het nu dan ook echt van te komen met het aanstellen van een Supervisor Ruimtelijke Kwaliteit alsmede de spoedige invoering van een nieuwe Omgevingswet. (Per 1 juli 2022 wsch.)

DeFKa Research heeft als streven dat het toekomstig Havenkwartier goed aansluit bij zowel de wensen van de bewoners als de mensen in de binnenstad die graag hun horizon willen verruimen, open staan voor nieuwe culturele ervaringen en best wel meer dan een kwartiertje willen wandelen per dag. Om alvast op aankomende vragen te anticiperen raden zij de Gemeente Assen aan om naast een degelijke stadsanalyse de binnenstedelijke blik niet te vernauwen tot een markt- en horecaprincipe, maar oog te houden voor een verrijking van de Asser Identiteit.

Het nodigt daarom het nieuwe College uit voor een bezoek tezijnertijd aan de Storkweg 2c later in het jaar wanneer er na de verkiezingen een politiek akkoord ligt.

https://defkaresearch.com/havenkwartier/

Poëzie en Platte gronden

Op 27 januari begint de week van de poëzie 2022. Ramsey Nasr schreef het Poëziegeschenk met als titel ‘Wij waren onder de betovering’. Het is een verzameling van tien gedichten die gebaseerd zijn op de brieven die de schilder Vincent van Gogh schreef.  

Van Gogh verbleef eind 1883 van 11 september tot 6 december in ZuidWest-Drenthe, tussen Hoogeveen, Veenoord/Nieuw-Amsterdam en Zweeloo. Na aankomst per trein was zijn belangrijkste vervoermiddel de trekschuit, een boerenkar of te voet. Op 15 september wandelt hij naar het kerkhof in Pesse: ‘de donkere strook masthout die het afsluit scheidt een tintelende lucht van den ruigen grond, die in ’t algemeen een rosse kleur heeft – fauve – bruinachtig – geelachtig doch overal met lilas toonen. Het was niet makkelijk te schilderen, ik zal er verschillende effekten nog van zoeken, met sneeuw b.v. moet het zeer eigenaardig wezen.’ Tussentijds is zijn eerste conclusie: ‘‘… het is iets eigenaardigs van hier, telkens precies ’t zelfde en toch net precies variatie, dezelfde motieven als schilderijen van meesters die in ’t zelfde genre werken en toch verschillen, o het is hier zoo eigenaardig – en zóó stil, zóó vredig.– Ik kan er geen ander woord voor vinden dan vrede.’ Eind november wordt hij zenuwachtig en slaat de eenzaamheid toe. Hij neemt de trein richting Nuenen.

Nasr filterde Van Gogh’s brieven en plaatste diens woorden “in een volkomen nieuw verband – ingedikt en herschikt tot poëzie”. Het eerste gedicht is een herschikking van een brief op 3 oktober aan broer Theo van Gogh waarin Vincent vanuit Drenthe meldt dat hij erg graag had gewild dat ze samen zouden wandelen en schilderen “Ik geloof het land U zou inpakken en overtuigen”. * Nasr: Wat zou ik u graag  – hier hebben. Het poëziegeschenk ademt meer de nervositeit van Van Gogh dan het thema van de Poëzieweek 2022 beloofd: Natuur.

Brief Vincent van Gogh aan Theo van Gogh, Nieuw-Amsterdam, op of rond 3 oktober 1883, briefnr. 392, http://www.vangoghletters.org/vg/letters/let392/letter.html

Citaat: https://www.geheugenvandrenthe.nl/page/12872/van-gogh—kerkhof-pesse

Het nieuwe kunstpodium Campis in Assen heeft als eerste presentatie een solotentoonstelling van de Chinese kunstenaar Lu Xinjian. Er hangen een 15-tal flinke schilderijen uit de reeks City DNA’s: abstracte plattegronden van steden als NewYork, Madrid, Los Angeles en nu ook, in lichtblauw, Assen. Goed herkenbaar zijn straten en vaarwegen aangeduid door middel van een streepjespalet bestaand uit gekleurde blokjes en dunnere korte lijntjes. De ene keer zijn de lijntjes geschilderd de andere keer zijn ze uitgesneden en opgeplakt. Een werkwijze die doet denken aan Mondriaan die 150 jaar geleden geboren werd. Het schilderen reduceren tot het plaatsen van streepjes is een typisch grafische methode die teruggaat tot de optische werkwijze van 19e eeuwse franse kunstbewegingen. Mogelijk dat Lu daarom ook een groot zelfportret van Vincent van Gogh meestuurde dat hij op eigenzinnige wijze heeft geïnterpreteerd middels deze systematische streepmethode. Zijn grafische visie wordt nog eens benadrukt door het eveneens exposeren van door hem vormgegeven sneakers en koptelefoon. De interessante vraag die Lu Xinjan hiermee lijkt op te werpen is die naar de relatie tussen concept en resultaat. Hebben we hier te maken met schilderijen of design? Of vinden we die kwestie niet belangrijk omdat het kunst is ? Mondriaan vond dat uiteindelijk kunst opgaat in het leven, door middel van een nieuwe beelding.

https://www.campis.nl/over-campis/

Amersfoort besteedt in 2022 het hele jaar door veel aandacht aan Mondriaan. Zeer interessant is het project ‘brieven aan Mondriaan’: https://www.theaterveerensmederij.nl/voorstelling/61/brieven-aan-mondriaan/

Depot Boymans van Beuningen en MVRDV

Architectenbureau MVRDV baseert zich op haar wereldwijd omvattende ‘scope’ dat allerlei oplossingen biedt voor stedelijke situaties in alle regio’s van de wereld. Daarbij een methodiek hanterend die ‘rechtvaardig is, groen en data-driven’. * Tijdens de tentoonstelling MVRDVHNI in Het Nieuwe Instituut getiteld The living Archive of a Studio gaat men uit van drie thema’s Human, Green en Dream. Daar zouden gerust meerdere aan kunnen worden toegevoegd, zoals Data, Density en Diversity. Misschien kunnen we daar ook nog eens ‘access’ en ‘accessibility’ bij optellen. 

Bijvoorbeeld: in het nieuwe Depot van Boymans van Beuningen is Toegankelijkheid de kern van het ontwerp dat de collectie van het Museum op ongekende wijze openstelt voor het publiek. Het concept Density is mogelijk toepasbaar op de inbedding van het Depot binnen het gebruikte binnenstedelijke Museumpark tussen het oude BvB, de Kunsthal, het HNI en Erasmus MC. Bovendien is Green aanwezig op het dak van dit nieuwe gebouw. Al deze thema’s worden overigens door MVRDV vaak ook wel  met een soort knipoog gepresenteerd, vooral herkenbaar in de met Humor uitgevoerde maquettes. De tentoonstelling in Het Nieuwe Instituut geeft een constructief inkijkje in het proces van (digitaal) ontwerp naar realisatie met inbegrip van contextuele voorwaarden, sociale belangen en architectonische ambities.

Zie ook defkaresearch.com voor meer informatie over de tentoonstelling in het HNI en de opening van het Depot 6 november 2021.

*Lezing Nathalie de Vries via mvrdv.nl voor ADM – Designing the New World Order.