Cultuur- partij – politiek

Een voorlopige constatering t.a.v. kunst en architectuur in Assen, 2021.

De theorie volgend moeten eerst cultuurpolitieke meningen helder zijn als basis voor aanstaand beleid. Daarbij dus ‘cultuur’ inhoudelijk eerst, breed democratisch bespreken, dan een nota opstellen voor minimaal vier jaar, daarna de uitvoering die verder gaat dan pragmatische beslissingen. Maar wat als kunst- en cultuurbeleid misleid en ondergraaft wordt door partijpolitieke of economische belangen en incidenten?

• 

• 

De dynamische impuls op cultuurgebied die in 2021 eindelijk plaats had kunnen vinden door het permanent huisvesten van een innovatief stedelijk cultureel centrum, met de nadruk op hedendaags kunstonderzoek, filosofie en architectuur, heeft de gemeente niet willen faciliteren. Het voorstel te komen tot een nieuwstedelijke ruimte als professioneel en experimenteel ‘cultuurplatform’ is de afgelopen twintig jaar herhaaldelijk door de stichting DeFKa aan de orde gesteld. Vooral met betrekking tot herbestemming van leegstaande monumentale locaties. Te weten: Wapen van Drenthe, Tetterode Huis, OM/Brinkstr, Kink/Dnk, Postkantoor en Emancipatieburo. Panden die in bezit zijn van de gemeente hadden en hebben immers de voorkeur met het oog op de extra lange termijn ten gunste van professioneel kunstbeleid. Het kan zijn, die indruk wordt althans gewekt, dat men liever geen andere museale kunst-instelling wenst naast het Provinciaal Drentse Museum en de stichting Campis.

Zie verder defkaresearch.com en het nieuwe HavenkwartierProject dat vele opties biedt en avontuurlijke invalshoeken voor beeldend en stedebouwkundig onderzoek.

Assen Centraal

Zo heet de nieuwe stedelijke visie van 24 juni 2021. De pptx presentatie aan de Gemeenteraad, is een digitaal document en actuele samenvatting van omgevingsvisie, binnenstadsvisie en havenkwartier voor de komende decennia.

DeFKa Research, domicilie houdend aan de Storkweg midden in het Havenkwartier gaat zich in 2021-2022 onder meer concentreren op dit gebied. Gemeentelijk gekarakteriseerd als speerpunt voor woningbouw en herontwikkeling met onmiddellijke ingang. Daarbij wordt verwezen naar eerdere voorbereidingen – masterplan – sinds 2012. Het betreft grofweg een postindustrieel terrein tussen Willemskanaal, spoorweg, Havenkade/Philipsweg en Industrieweg. Hoe ver het oostelijke deel van het kwartier zich uitstrekt langs de Philipsweg richting Europaweg Noord is onduidelijk.
Een onderzoeksgroep van kunstenaars en architecten zal op verzoek van DeFKa Research zich bezighouden met verschillende opties waaronder bijvoorbeeld een ecologische beeldentuin, een museum, universitair onderwijs, stedelijke woonconcepten.

Omgevingsvisie 2040 nog mooier

Daar is ie dan. Per 25 maart 2021: De omgevingsvisie Assen 2040. Titel: Assen Nog Mooier.
Op dinsdag 20 april digitaal als tv-webinar besproken vanuit theater DNK in het bijzijn van wethouders Karin Dekker en Bob Bergsma, met Mirjam Pauwels in een videorol. Als publiek had men gekozen voor twee jongeren en een iets oudere ondernemer-restauranthouder. Deze werden meerdere malen door de wethouders in het gelijk gesteld. “Meer aandacht voor jeugd”….”we zijn in gesprek”.

De drie hangijzers in de visie zijn:

-Groene stad van het Noorden, schone energie, landelijk, Drents DNA.

-Dynamische hoofdstad, zorg, cultuur, onderwijs, regiofunctie, zie binnenstadsvisie, evenementen, havenkwartier (woningen), samen met ondernemers, techhub, jeugd

-Verbonden stad, openbare ruimte vergroenen, bereikbaarheid onderling tussen stadsdelen (Assen-Zuid, Havenkwartier!), fietsen en participatie in de wijken.

Alle drie vurig samengevat in het motto: “ontspannen stedelijkheid”. Uitgelegd als provinciaal hoofdstedelijk dorps. Met een bijzondere taak voor stedenbouwkundig ontwerper Bart van Leeuwen van buro De Zwarte Hond.

Tijdens het webinar werden diverse jeugdige filmpjes vertoond waarin men of heel tevreden was met het groene imago of toch wel meer activiteiten wenste in de binnenstad. Daar stonden de wethouders uiteraard heel positief tegenover. Veel wordt daarbij verwacht van het (opnieuw) te ontwikkelen Havenkwartier. Hiervoor komt nog een aparte gebiedsvisie en bovendien gelden de omgevingsambities, met een vooruitziende blik, voor de komende twintig jaar. Het haventerrein in Assen-Oost, met het NoordWillemskanaal richting Groningen, is en blijft voorlopig een interessant gebied om onderzoek naar te doen, liefst met inbegrip van voorgaande plannensmederij.

Vragen: onduidelijk blijft de aansluiting van Binnenstadsvisie en Omgevingsvisie plus de uitvoering, inhoudelijk en qua tijdspad. Het culturele gedeelte is nauwelijks ingevuld en leunt zwaar op bestaande kanjers als Drents Museum, Theater De Kolk en TT-festival. Van nieuwe initiatieven blijkt geen sprake, althans niet op papier. Maar geduld, we hebben de tijd tot 2040 met voortschrijdend inzicht, evaluaties, enzovoort. En wat papier betreft: de omgevingsvisie is echt wel digitaal verkrijgbaar. Het is de papieren versie die juist alleen pro forma werd gedrukt.

Assen: geen kunstnota in 2021

De BKV, Beeldende Kunst en Vormgeving, gelden worden door het Rijk verstrekt voor kunstenplanperiodes, zoals nu 2021-2024. Kunstenaars in Assen hebben er bij wethouders  en ambtenaren op aangedrongen deze rijksuitkering voor 1 januari 2021 te bestemmen – aan het CAMPISproject voor hedendaagse kunst – zodat er met ingang van deze nieuwe kunstenplanperiode direct voortgang kan worden gemaakt. Zie de blogartikelen hieronder, bijvoorbeeld die van 18 april 2020.

Echter, uit het meest recente cultuurprogramma van 10 februari 2021 en raadsvragen (17 febr.) komt naar voren dat het College er nog niet uit is. Ook blijkt nu dat er geen aparte kunstbeleidsnota verschijnt zoals wel eerder door de in functie zijnde wethouder publiekelijk is beloofd. Het is vooral de huidige pandemische effecten die een ideale uitvoering vertragen en belemmeren. Op zich is dat geen direct probleem, veel ligt stil vanwege beperkt publieksverkeer, maar een kunstbeleidsnota inclusief BKV-besteding is bedoeld voor de lange termijn met het oog op structurele verbetering en stimulering. Dat wil zeggen: het stimuleren van hedendaagse kunst, architectuur, de stad, de openbare ruimte en een fris publiek debat over waar we staan in deze nieuwe tijd.

Er mag op gehoopt worden dat de relatie tussen beleidsidealen en uitvoeringsinspanningen alsnog wordt versoepeld en geïntensiveerd met meer expertise. Dat wil zeggen doelgericht in relatie tot de levendigheid van de stad Assen voor de eigen bewoners, met medewerking van eigentijdse kunstproductie en presentaties, op nieuwe cultuurplekken in nieuwe actuele verenigingen.

Van Haven tot stad

Voor een opfrisbeurt herinneren we ons het blog van 7 maart 2013 waarin het thema van Europan 12 werd aangekondigd: ‘Adaptable City’. In Nederland koos Assen als ontwerpgebied het Havenkwartier. Winnaars werden Egbert de Warle (NL 1983) en Marcus Kempers (NL 1983) met het plan “Buiding on the present”. Tweede werd Marieke Kums (NL 1979) met “Urban Nature”. Tot nu toe is van realisatie nog niets terecht gekomen hoewel “Europan onderscheidt zich van andere ideeënprijsvragen doordat de deelnemende gemeenten en opdrachtgevers de intentie uitspreken om ook daadwerkelijk een opdracht te geven aan de eersteprijswinnaars.” Wel schijnt opnieuw het Havenkwartier onderwerp van gesprek te worden in verband met een verwachte notitie dit voorjaar. Er is nog de site https://www.havenkwartierassen.nl, waarvan we vermoeden dat hij daarom bijgewerkt zal worden. In de Asser jury zaten in 2013 Niek Verdonk, Frank Aikema en Cor Staal (huidig fractielid Christenunie Assen en omgevingsmanager Aanpak Ring Zuid, Groningen).

In het Europanbestuur zaten destijds Maarten Kloos en Jeroen de Willigen, directeur Buro De Zwarte Hond. Jeroen de Willigen is medeverantwoordelijk voor het stedebouwkundig project De Florijnas en het Stationsgebied in Assen. De Willigen was tevens stadsbouwmeester in Groningen van 2016 tot 2020. 

Vanaf 1 januari 2021 is Nathalie de Vries de nieuwe stadsbouwmeester van Groningen. Zij staat bekend omdat: “ In 1993 richtte ze samen met Winy Maas en Jacob van Rijs MVRDV op, een wereldwijd opererend bureau voor stedenbouw en architectuur. De Vries is daarnaast lid van de Raad van Toezicht van het Groninger Museum en zal het stadsbouwmeesterschap combineren met haar werk voor MVRDV en haar functie als hoogleraar Architectural Design aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft.” Misschien kan Nathalie de Vries het stadsbouwmeesterschap van Assen wat betreft het Havenkwartier er bijnemen. In juni 2014 gaf ze op uitnodiging van Cercle Meudon/DeFKa een lezing in DNK te Assen.

Voor het nieuwe thema van Europan 16 “Living Cities”, bekijk het pdf op:

Klik om toegang te krijgen tot flyer_theme_e16_en_pdf.pdf

En int algemeen: https://www.europan-europe.eu/en/news/europan-16-theme

In juni 2021, altijd al een maand geweest van ‘architectonische bezinning’, zou bijvoorbeeld hernieuwde aandacht voor het Asser Havenkwartier gecombineerd kunnen worden met de opgaves zoals die nu aan de orde zijn:”The Europan 16 topic focuses on living cities as a new paradigm, in which new kinds of synergies can be considered between the environmental, biological, social, economic, cultural and political dimensions”. Een tijdelijk steunpunt in dit Havenkwartier is reeds gerealiseerd door het stedelijk breinwerk Metaforum Assen. 

StadsArchitectuurCentrale

Het symposium ‘De stad van morgen’, over de kansen en uitdagingen van middelgrote steden, naar aanleiding van de afronding van de FlorijnAs projecten, is voor de 2e keer geannuleerd. Gemeente Assen, in samenwerking met Platform31, programmeerde deze bijeenkomst voor 7 april aanstaande. Tevergeefs bleek vanwege het coronavirus waardoor een grote opkomst niet goed mogelijk is.

Er zijn echter meerdere actuele – stedebouwkundige – gebeurtenissen die een goede informatievoorziening wenselijk maakt. Om een paar te noemen. Hoe staat het met de nieuwe omgevingsvisie van de gemeente? Op de site https://www.assen.nl/projecten/assennogmooier is nog steeds sprake van een startnotitie uit 2017 waarin wordt beloofd dat er in de volgende raadsperiode, 2019, de bijgestelde visie zou worden vastgesteld. Misschien is ie er wel, maar we kunnen het niet vinden. Wel veel aandacht voor ‘trends en ontwikkelingen’ en voor een nieuwe ‘toekomstvisie’ waarover je geïnformeerd kan worden via info@assen.nl. Ook de vrij recente organisatie ‘VIA-Binnenstad Assen’  https://www.binnenstadassen.nl/achtergrond komt niet veel verder dan plannenmakerij met het accent op het Koopmansplein als aandachttrekker. Er is geen samenhangend integraal overzicht dat bestaande bouw koppelt aan nieuwbouw en voorgenomen ontwerpen voor de gehele stad binnen de context van de relatie tussen urbane en rurale kwaliteit. Een koppeling richting een ‘noordelijke’ regiovisie ontbreekt eveneens. Wel wordt in het promotiefilmpje over het succes van de FlorijnAs heel vaardig toegelicht hoe de noord-zuid as bepalend is geweest voor de ontwikkeling (de bereikbaarheid) van Assen. Zowel redelijk recent met nieuwe station en binnenstedelijke vaarroute als komend met duurzaam zonnepark en groene interventies in de stad. Dit alles dankzij rijkssubsidie en het niet doorgaan van de Zuiderzeeroute. Samengevat in een gemeentelijk projectfilmpje van 5 minuten door Bluemedia, 2021, https://www.youtube.com/watch?v=bPYN0KVlz0Q&feature=youtu.be

Het zou daarnaast ook mogelijk moeten zijn om al deze voorbeeldige verrichtingen visueel en informatief wat breder te trekken door presentaties in een daartoe geschikte ruimte en faciliteiten. Waardoor de infrastructurele inbedding van Assen in een noordelijk perspectief als middelgrote gemeente en Provinciaal hoofdstad zowel economisch als cultureel, zowel qua bereikbaarheid als transformerend, scherper geprofileerd kan worden. Door politici, beleidsmedewerkers en (toekomstige) bewoners. Als het even kan liever binnenkort dit jaar, dan uit te stellen tot postcorona ambities richting 2030.

Hoe zouden we bijvoorbeeld aan moeten kijken tegen het besluit van Rijkswege, om vanuit het Nationaal Groeifonds geen investeringen te doen richting ‘het Noorden’ wat betreft een snelle treinverbinding Randstad-Duitsland. Een pijnlijk besluit gezien het niet de eerste keer is dat een dergelijk verbinding wordt geopperd en genegeerd, zie boven de Zuiderzeeaffaire. Een goede verbinding met buurregio’s Niedersachsen en Bremen is immers onder normale omstandigheden een culturele vanzelfsprekendheid. Of staan hier opnieuw flinke RPS-ondersteuningen tegenover? Waar komen deze vervolgens terecht? Als Burgers mogen meedenken over de toekomst, dan zou het mooi zijn als zij mede mogen beslissen over een specifieke ‘bestemming’ van specifieke steunmaatregelen. Want, hoe kijken we dan aan tegen het besluit van onze noordelijke partner, de Provincie Groningen, om de Wunderlinie sneltreinverbinding naar Bremen uit te stellen omdat ze het geld nodig hadden om de tekorten op de realisatie van de Zuidelijke Ringweg aan te vullen? “De snelle en comfortabele treinverbinding is een duurzaam alternatief voor de auto. Ook geeft de spoorlijn een economische impuls aan de noordelijke grensregio.” (https://www.prorail.nl/projecten/wunderline-spoorlijn-groningen-bremen)

Daarnaast onderwerpen als: Waar precies in Assen het zonnepanelenpark komt of hoe duurzaam nieuwe woningbouw waar wordt gerealiseerd, zijn allemaal goed te beantwoorden vragen. Een stedelijk podium, ruimer en met meer expertise dan een Binnenstadsmanagerburo, dat deze ontwikkelingen en visies in de gaten houdt en exporteert, heeft hier heel nuttig en leuk werk aan.

In Assen bouwt bijvoorbeeld woningbouwvereniging Actium in diverse buurten nieuwe series panden die een hele buurt een nieuwe aanzien geeft, maar deze ook kan herstructureren. Hoe een stad zich vernieuwt, in het klein en in het groot, mag meer gedeeld worden dan tot nu toe. Dat geldt ook voor de situatie en plannen omtrent Kunst in de Openbare Ruimte waar de gemeente Assen eveneens nieuw beleid voor wil maken. Eveneens interessant is de beleidsmatige focus op ‘toekomstig’ te ontwikkelen gebieden als het “modern recreatief werklandschap” in Zuid en het Havengebied. Deze wensen zijn immers ook niet van vandaag of gisteren.

Dan nog actuele gespreksonderwerpen en theoretische excursies. Onlangs, op 20 januari 2021, was er een boeiend symposium online over onder meer “veranderend opdrachtgeverschap” georganiseerd door BK-info. En hoe worden de visies van het recente Manifestteam ontvangen? Via de dearchitect.nl komen diverse bouwmeesters aan het woord over hedendaagse inrichtingsvraagstukken. Hun meningen zijn bovendien te volgen in drie films op 8,14 en 28 januari via https://www.youtube.com/watch?v=c3q_xvqS6wI&feature=emb_logo

Gezien de prachtige titel ‘De stad van Morgen’, pleit vh Architectuurpodium Assen Cercle Meudon voor een nieuw representatief Stedelijke Centrum voor Architectuur en Stedebouw, binnen of buiten een bestaand organisatorisch verband in Assen. Met toegankelijke, overzichtelijke, fysieke presentaties inclusief XL maquettes naast digitale, virtuele, impressies, archieven en agenderende bijeenkomsten.

Transformatief II

Op vrijdag 23 oktober 2020 installeerde de Akademie van Kunsten haar tien nieuwe leden tijdens een feestelijke bijeenkomst online met als thema ‘Transformatieve kracht van kunst’. De nieuwe leden zijn Hanna Bervoets, Maxim Februari, Michaël Dudok de Wit, Raaf Hekkema, Theo Jansen, Igone de Jongh, John Körmeling, Halina Reijn, Typhoon en Dries Verhoeven.

Het uitwisselen van gedachten, dat is waar de meeste nieuwe leden naar uitkijken naast een gezamenlijk diner, het observeren van elkaar en elkaars werk en het Trippenhuis als contextuele hangmat (Körmeling). De relatie met wetenschap(pers) kan daarbij stimuleren, zegt Hanna Bervoets, maar voor Maxim Februari bijvoorbeeld is het huidig lidmaatschap meer een slinkse manier om toch in de KNAW  te geraken (😉). Halina Reijn is nog het meest enthousiast over de mogelijkheden van een ‘kruisbestuiving’ waar ze graag dienstbaar aan zou willen zijn.

De transformatieve kracht zal zich de komende jaren tonen. In hoe mensen met elkaar omgaan, in wat de leden in allerlei commissies zullen gaan voorstellen.

Regelmatig worden er webinars georganiseerd rond urgente thema’s. Michaël Dudok de Wit noemde liefderijk al 3 persoonlijke hangijzers: Natuur, schoonheid en “kunst maakt wijzer”.

De installatie is terug te zien op een pagina van de akademievankunsten.nl

Transformatieve kunst

Transformatieve krachten

“Op vrijdag 23 oktober 2020 installeert de Akademie van Kunsten haar tien nieuwe leden tijdens een feestelijke bijeenkomst met als thema ‘Transformatieve kracht van kunst’. De nieuwe leden zijn Hanna Bervoets, Maxim Februari, Michaël Dudok de Wit, Raaf Hekkema, Theo Jansen, Igone de Jongh, John Körmeling, Halina Reijn, Typhoon en Dries Verhoeven.”

De nieuwe leden worden toegesproken door bevriende vakgenoten, te weten: Anne Vegter, voorzitter Akademie van Kunsten, Mizzi van der Pluim, uitgever, Willem Bongers-Dek, directeur De Buren, Leyla Akinci, galeriehouder, Susanne Helmer, regisseur, Ash Bulayev, directeur Onassis AiR: (inter)national artistic research residency program Athene, Kiki Raposo de Haas, zakelijk manager Calefax, Kevin de Randamie, Braenworks, Vanessa Henneman, Henneman Agency, Carice van Houten, Actrice.

We zijn erg benieuwd naar de loftuiting die gebracht wordt aan Maxim Februari die gisteren in Nrcnext zijn nieuwe plan bekendmaakte op een nogal ‘onwillige’, sinistere (ironische ?) manier: “Er zit niets anders op dan mijn intellectuele aftakeling de komende tijd te presenteren als een project. Via opnames, podcasts, livestreams, Zoom- en Teamsessies zal zichtbaar worden hoe ik steeds verder wegzak in obscuriteit en ignorantie.” 

Ook de ode aan John Körmeling gaat spannend worden. Wat zijn zijn plannen voor de toekomst gezien het thema ‘transformatie’ en de missie van de Akademie: “We leggen verbindingen tussen wetenschap en kunsten, en bevorderen de samenwerking tussen de kunsten onderling. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor onderzoek en uitwisseling.”

https://akademievankunsten.nl/nl/agenda/installatie-nieuwe-leden-akademie-van-kunsten

Pleinleven

“Binnenlands Bestuur toog naar Assen”. Deze veelgelezen blog liet projectleider gebiedsontwikkeling Rutger Hoekstra en wethouder Mirjam Pauwels (economische zaken, VVD) ruim aan het woord. Belangrijkst onderwerp was de ontwikkeling van de binnenstad in relatie tot leegstand en postcorona verwachting. Hetgeen leidt tot speculatie over hoe door middel van meer woonfuncties en een ‘speelroute’ met ‘verrassende plekken’ kinderen en hun ouders het (commerciële) centrum in worden gelokt. Aldaar zou de tourist uit zijn bol kunnen gaan op het ‘multifunctioneel beleefplein’  zoals het Koopmansplein door wethouder Pauwels wordt genoemd. Het voorziet in onder meer “een fontein en een speeleiland voor kinderen”. Afgezien van deze doorsneevoorzieningen die we overal elders ook tegenkomen, is blijkbaar de omgeving van dit plein minder van belang. Aan dit plein staat behalve veel leuke middenstand namelijk ook het enorme glazen winkelpaleis van voorheen V&D nog steeds leeg. In relatie tot de zo opgeklopte verwachtingen omtrent de vormgeving van dit centrale plein zou je toch meer stedebouwkundige aandacht mogen vragen voor wat de gemeente met deze in het oog lopende hoeksteen denkt aan te vangen. Binnenkamers wordt bij ons geopperd er een hedendaags museum of een ecologische ruïne van te maken door er flink wat ‘drents’ groen tegen aan te gooien. Of beide. Tegen de tijd dat het plein klaar is en de nieuwe appartementen aan de overkant verkocht en bewoond, hebben we werkelijk weer een heel opgeleefde stad in het groen. 

https://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/nieuws/corona-als-vliegwiel-voor-asser-binnenstad.14441213.lynkx

+ nieuws op: https://www.binnenstadassen.nl

Systeem Van Alkemade

Toekomend Ned: Systeem Van Alkemade

In zijn publicatie De toekomst van Nederland, bepleit Floris van Alkemade een grote rol voor kunst&wetenschap in de transformatieve activering ten opzichte van de huidige klimaat- en duurzaamheidsdiscussies.

Van Alkemade deelt zijn normatief systeem in middels drie persoonlijk ervaren modellen. Het klooster, de alcoholist, de architect. Het klooster staat voor een type autonome afzijdigheid, de alcoholist voor een economisch verslaafde, de architect voor de betrokken nieuwmaker. Deze modellen worden vervolgens uitgewerkt in een schema gebaseerd op de vier natuurelementen aarde, water, lucht en vuur die hij maatschappelijk koppelt aan de parallellen  burger/individu, markt, overheid en kunst/wetenschap. Als verrassend duveltje oppert hij het Aristoteliaanse begrip kwintessens als vijfde, essentieel beweeglijke, element. Onbereikbaar, onberekenbare drijvende kracht, maar met een antropocene actualiteit, namelijk de mogelijk onbeheersbare effecten van een stijgende zeespiegel en technologisch aangestuurde virtualiteit/A.I. naast het inkrimpen van de biodiversiteit. 

Van Alkemade poneert met dit schema een belangrijke rol voor Nederland, gidsland!, in watermanagement, op ontwerpersgebied enzomeer: “Nederland is beweging”, schrijft hij op p.14-16. Hoog tijd voor een andere, een alomvattende koers dus. De kunstenaar/wetenschapper wordt verondersteld hierin een duidelijke multidisciplinaire bijdrage te leveren bij het vormgeven van een “zorgvuldig afgestemde balans tussen natuur en cultuur” (p.129). Dat begint met het teruggeven aan, en het creëren van meer ruimte voor, natuur. Door het presenteren van veranderingsgezinde technieken en de bereidheid tot improvisatie wordt het zoeken naar nieuwe oplossingen voor bestaande problemen een interessante, goedgemutste, creatieve opgave.

Praktisch gezien neemt Van Alkemade het op voor een integrale visie in ruimtelijke ordening, solidaire publieke zorg, periferie en open landschap, houtbouw, technologiekritiek en meer moreel besef. Af en toe wat ouderwets wijdlopig ‘trots op NL’, maar actueel door de geschetste urgentie van een ecologisch, ketengericht, toekomstbeeld. Er kan overigens best nog een schepje bovenop zijn suggesties, want inderdaad, die aanzetten tot transformatie: “het is de vraag of het genoeg is en of het snel genoeg gaat”. Anders kan het nog wel even duren voordat “de revolutie waar de kunst en wetenschap ons toe oproept” de balans herstelt. Vandaar de slotthese: beweeg en repareer.

In de Chinese natuurfilosofische logica staat het vierde en vijfde element voor hout en metaal naast aarde, water, vuur. Meer dan het oudgriekse kwintet is de chinese een circulaire eenheid waarvan de elementen elkaar genereren en kritiseren. Dat zou schematisch gezien een veel sterker toezicht verlenen aan de van elkaar afhankelijke cultuur-maatschappelijke partners.

Floris van Alkemade, De toekomst van Nederland, Thoth, 2020